Waterketen

Onder de instandhoudingsopgave vallen de maatregelen die we nemen om onze assets optimaal in te kunnen zetten voor de opgave Waterketen. Hieronder staan de inspanningen die we specifiek vanuit de beheertaak oppakken:

Wat willen we bereiken?
Vervangingen

We willen onze zuiveringstaak nu én in de toekomst goed kunnen blijven uitvoeren. Ook willen we blijven voldoen aan onze afspraken met gemeenten over de afname van de afgesproken hoeveelheid afvalwater uit het gemeentelijk rioolstelsel. Voor dit alles is een goed functionerende infrastructuur nodig. Hiervoor voeren we jaarlijks beheer en onderhoud uit. Ook blijven we investeren in onze assets.

We geven invulling aan de bezuinigingstaakstelling binnen de waterketenbudgetten. Vanuit Assetbeheer verbeteren we onze beheer- en onderhoudsprocessen. Zo voorkomen we grote verschuiving van de risicoprofielen binnen het assetmanagement. In de praktijk betekent dit dat de kans op falen van onderdelen in de waterketen eerst toenemen. Dat geldt ook voor de kans op het overschijden van beheer- en onderhoudskosten.

Veel van de transportstelsels zijn in de jaren ’80 aangelegd en naderen het einde van de levensduur. Dit vraagt op de korte tot middellange termijn een grote vervangingsoperatie. De afgelopen jaren zijn op basis van verschillende afwegingscriteria (ligging, materiaal, leeftijd, et cetera) de meest risicovolle persleidingen in kaart gebracht. Ook is een meerjarig investeringsprogramma opgesteld om deze risico’s terug te brengen naar een aanvaardbaar niveau.

Wat gaan we daarvoor doen?

Aan het reguliere vervangingsprogramma blijven we ook in 2022 werken. Verderop zijn voor 2022 de geprogrammeerde projecten binnen de Waterketen beschreven. Schades en/of calamiteiten betalen we vanuit de exploitatie. Risico's op uitval van de transportstelsels en de schadelijke effecten hiervan proberen wij zoveel mogelijk te beperken. In situaties waar er onacceptabele risico’s ontstaan worden separate investeringsvoorstellen gedaan aan het bestuur.  

Wat willen we bereiken?
Modernisering/ Uitbreiding RWZI’s en transportstelsel (CA28)

We investeren tijdig in de modernisering van onze assets. Zo zorgen we ervoor dat we ze effectief kunnen blijven inzeten. Door onze rwzi's samen te voegen en te moderniseren, kunnen we het beheer en onderhoud van de installaties beter en efficiënter uitvoeren. Dit biedt kansen op doelmatigheidsverbeteringen en verduurzaming. Wanneer kansen zich voordoen onderzoeken we waar deze liggen en wat de bijdrage aan doelmatigheidsverbeteringen is.

Voor de rwzi's Sint Annaparochie en Akkrum zijn in 2020 eerdere uitgevoerde optimalisatiestudies van het afvalwatersysteem (OAS) geactualiseerd. Onderzocht is of er koppelkansen zijn door rwzi’s samen te voegen met andere rwzi's. Voor de rwzi Sint Annaparochie is, op basis van de studie is in 2021 door het dagelijks bestuur, besloten om een variant uit te werken. Daarbij zuiveren we het afvalwater van deze zuiveringskring op de nog te renoveren (en uit te breiden) rwzi van Franeker. De rwzi Akkrum blijft behouden, maar zal wel een grote renovatie ondergaan. Bovenstaande projecten zijn opgenomen in de meerjarenbegroting.  

Wat gaan we daarvoor doen?
We blijven in 2022 OAS-studies uitvoeren. Daarbij zoeken we in een aantal zuiveringskeringen naar mogelijkheden voor schaalvergroting, kostenbesparing en duurzaamheid.

Wat willen we bereiken?
Veiligheid van onze medewerkers en informatiebeveiliging

Veiligheid is een belangrijk onderdeel van het dagelijks werk. Bij de zuivering komen biologische en chemische stoffen vrij. Daarom gelden op onze zuiveringsinstallaties strikte veiligheidseisen. Er is specifieke aandacht voor gasveiligheid op locaties waar we door gisting biogas winnen.

Het zuiveringsproces is in hoge mate geautomatiseerd. Naast fysieke veiligheid is daarom ook cybersecurity een belangrijk thema voor ons. Hierover zijn in 2018 landelijke afspraken gemaakt binnen het bestuursakkoord water (BAW). In de daaropvolgende jaren hebben we diverse maatregelen genomen om het aantal kwetsbare onderdelen in het proces te verminderen. Hier gaan we in 2022 mee door. Ook verbeteren we de fysieke beveiliging van vitale onderdelen van onze infrastructuur. En we bekijken mogelijkheden om een aantal zuiveringen in te zetten voor flexibeler werken en vergaderen. Dit in het kader van ‘Anders Werken’.

Wat gaan we daarvoor doen?

In 2022 vindt een herijking plaats van de procesautomatisering op onze zuiveringen. Resultaat is een visie op de inrichting van de architectuur voor de procesautomatisering. Ook vernieuwen we de fysieke toegangsbeveiliging op onze zuiveringen door middel van pasjes en sleutels. Daarnaast richten we op een aantal rwzi's flexplekken in. Daarvoor is het nodig om in 2022 de dataverbindingen met de rwzi’s te verbeteren.

Via de riolering zamelen gemeenten stedelijk afvalwater in. Dit ingezamelde afvalwater nemen we daarna van hen over. Het overnamepunt is in veel gevallen een rioolgemaal van het waterschap. Dit afvalwater transporteren wij naar één van onze 27 zuiveringsinstallatie. Hiervoor hebben wij een transportstelsel tot onze beschikking, bestaande uit 275 rioolgemalen en 826 kilometer aan persleidingen.

Wat willen we bereiken?
Capaciteit en hoeveelheid te verwerken afvalwater

De totale hoeveelheid afvalwater over alle zuiveringen is de afgelopen jaren stabiel gebleven. Op de  rwzi’s in Leeuwarden en Heerenveen zien we een lichte groei. Op rwzi Leeuwarden vanwege woninguitbreiding en op rwzi Heerenveen vanwege groei van bedrijfsmatige lozingen. Dit ligt in lijn met de demografische, maatschappelijke en economische ontwikkelingen in ons beheergebied. Ook regenwater komt in het rioolstelsel terecht. Daardoor zien we een verschil in het aanbod van afvalwater tussen droge en natte jaren.

Wij zorgen dat ons transportstelsel voldoende capaciteit heeft om de komende jaren het afvalwater vanuit het gemeentelijk rioleringsstelsel te kunnen verwerken. Door lokale groei in volume kunnen investeringen op rwzi’s nodig zijn. Dit willen we zoveel mogelijk voorkomen. Daarom overleggen we met gemeenten, bijvoorbeeld over afkoppeling van regenwater.  Met de gemeente Smallingerland doen we onderzoek naar rioolvreemd water dat niet in de riolering thuishoort omdat we hier zien dat er oppervlaktewater in het vuilwaterriool kan stromen.

Wat gaan we daarvoor doen?

Onze rioolgemalen voldoen in 2022 aan de gevraagde capaciteit om afvalwater af te voeren vanuit de rioleringsstelsels van de gemeenten. Hiervoor doen we een herijking van de afspraken over afnameverplichtingen met de gemeenten en leggen deze per zuiveringskring opnieuw vast in een waterakkoord.
Onze beheer- en onderhoudsplannen zorgen ervoor dat het stelsel altijd beschikbaar is voor transport van het water. Daarmee beperken we de risico's van overstorten vanuit het gemeentelijk rioleringsstelsel. Bij processtoringen overleggen we met betrokken gemeenten om het gemeentelijk riool gebruikt als buffer te gebruiken.

Wat willen we bereiken?
Minder regen in riool opvangen

Op veel plekken stroomt het regenwater nog steeds het vuilwaterriool in. Uiteindelijk belandt dit water op één van onze rwzi’s. Schoon regenwater blijft bij voorkeur van het afvalwater gescheiden door dit op perceelniveau  oppervlakkig te infiltreren of door het lokaal te bergen.

Wat gaan we daarvoor doen?

Wij stimuleren het afkoppelen van hemelwater van het vuilwaterriool. Daarover zijn we voortdurend met gemeenten in overleg. Afspraken leggen we vast in waterakkoorden. Dit zijn dezelfde akkoorden zoals ook genoemd bij de inspanning ‘duurzaamheidsopgave’. Met de gemeente Leeuwarden kijken we al naar deze mogelijkheden.
Minder regenwater in de gemengde riolering leidt ook tot minder riool overstorten. Dit draagt bij aan de KRW-doelstellingen. In 2022 inventariseren we, ook in het kader van KRW, welke overstorten nog tot problemen leiden.

Voor het zuiveren van afvalwater hebben we 27 eigen rwzi’s. We spannen ons dagelijks in om voldoende capaciteit (hydraulische en biologische belasting), voor zuivering beschikbaar te hebben. Daarnaast moeten we ervoor zorgen dat het gezuiverde afvalwater aan de wettelijke eisen voldoet.  En aan onze eigen doelstellingen om de emissie van stikstof en fosfaat terug te dringen uit de Beleids- en Beheernota Zuiveren van 2019.

In 2020 en in het bijzonder in 2021 is de aanvoer toegenomen. In de periode 2015-2019 zijn gemiddeld 1,05 miljoen vervuilingseenheden aangevoerd, in 2020 steeg deze naar 1,1 en tot medio 2021 naar 1,15 miljoen vervuilingseenheden. De stijging kan te maken hebben met de Covid pandemie waarbij meer mensen vanuit huis werken. Een andere verklaring de groei bij voedingsmiddelenbedrijven. Het is nog onduidelijk of deze groei blijvend is. Is dat het geval, dan is op een aantal rwzi’s mogelijk meer capaciteit nodig. Daar staan dan extra inkomsten vanuit de zuiveringsheffing tegenover.

Wat willen we bereiken?

Prestatie-indicator

Wat willen we bereiken?
Industriële klanten (CA29)

Grote industriële klanten zijn bedrijven die afvalwater op onze zuivering lozen en meer dan 5% van de belasting van de betreffende zuivering bepalen. Op dit moment zijn er acht industriële klanten die aan dit criterium voldoen. De meeste van deze klanten zijn zuivelbedrijven. Deze bedrijven bepalen voor 8% onze inkomsten op de zuiveringsheffing.

Wat gaan we daarvoor doen?

Met de grote bedrijven bespreken we jaarlijks de afvalwatersituatie. Bij veranderingen zoals uitbreiding of plannen met betrekking tot het zelf (voor)zuiveren door bedrijven zoeken we samen naar mogelijkheden voor een effectieve, efficiënte en duurzame inzet van de bestaande infrastructuur. Op dit moment zijn we met enkele bedrijven in gesprek over de toekomst van de lozingssituatie.   

De kwaliteit van het oppervlaktewater mag niet verslechteren door lozing van gezuiverd water. Daarom zoeken we continu naar mogelijkheden om de kwaliteit van het gezuiverde afvalwater te verbeteren. Zo leveren we een bijdrage aan het bereiken van waterkwaliteitsdoelen

Wat willen we bereiken?
KRW-plannen voor de waterketen 2022-2027

Doel van ons waterbeheerplan 2016-2021, en ook van het nieuw waterbeheerprogramma, is dat de grote wateren in het beheergebied in 2027 in een goede chemische en ecologische toestand. Onze rwzi's lozen op grote wateren en hebben dus een effect op de chemische en ecologische toestand van het water. Ze bepalen daarmee mede of we de doelstelling in 2027 kunnen halen

Wat gaan we daarvoor doen?

De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) verplicht lidstaten stroomgebiedbeheerplannen (SGBP-en) vast te stellen. Voor Wetterskip Fryslân zijn de doelen en maatregelen voor de KRW-waterlichamen (de grote wateren) opgenomen in de KRW-beslisnota 2022-2027. Hierbij gaat het ook om onderzoek en maatregelen bij zuiveringen en overstorten.
Vanaf 2021 pakken we de KRW-werkzaamheden op via het KRW-programma 2021-2027. Vanuit dit programma wordt een uitvoeringsplan opgesteld dat in 2022 (zomer) wordt opgeleverd. Dit uitvoeringsplan bevat de programmering van de in de KRW beslisnota 2022-2027 voorgenomen maatregelen.

Wat willen we bereiken?
Verminderen van emissies stikstof en fosfaat

Met het zuiveren van afvalwater richtten we ons de afgelopen jaren op het terugdringen van de emissies van stikstof en fosfaat (nutriënten) naar het oppervlaktewater. Voor het realiseren van de doelstellingen van de Europese Kaderrichtlijn Water is een verdere vermindering van de emissies in ons beheergebied nodig. We bekijken waar we met de lozingen vanuit de rwzi’s hieraan kunnen bijdragen.

Wat gaan we daarvoor doen?

Om de emissies van stikstof nog verder te verlagen, nemen we de komende jaren de volgende maatregelen:

• We vervangen en verbeteren onderdelen in het zuiveringsproces van rwzi Franeker. Hiermee dalen de effluentconcentraties met maximaal 20 procent en neemt de stikstofemissie naar het oppervlaktewater met circa 10 ton per jaar af.
• De komende jaren voeren we op een aantal zuiveringen een verbeterde processturing in. Hierdoor neemt de stikstofemissie met circa 5 ton per jaar af.

• Om extra fosfaat te kunnen verwijderen, maken we gebruik van extra dosering van ijzerhoudende chemicaliën.

Ook nemen we deel aan het project ‘Vergaande P-verwijdering uit afvalwater’. Op ons initiatief is een werkgroep ingericht die opereert onder de WON (Waterketen Onderzoek Noord Nederland). Dit is een vereniging waar we samenwerken met de waterschappen Noorderzijlvest en Hunze en Aa’s en de drinkwaterbedrijven Waterbedrijf Groningen, Waterleidingmaatschappij Drenthe en Waterlab Noord.

Wat gaan we daarvoor doen?

We gaan door met de deelname aan WON en de uitvoering van de WON-programmering. We passen op een aantal zuiveringen via automatisering de processturing aan waardoor we nauwkeuriger kunnen sturen op de N en P emissie.

Wat willen we bereiken?
Nieuwe probleemstoffen

Er is steeds meer aandacht voor microverontreinigingen in het afvalwater. Het gaat hierbij om microplastics, resten van medicijnen, drugs en andere opkomende chemische stoffen die voorkomen in het rioolwater. Wij willen voorkomen dat dit soort probleemstoffen in het oppervlaktewater terecht komen. Daarom onderzoeken we de mogelijkheden om de emissie van deze stoffen te verminderen. Zo doen we onderzoek naar de effecten van medicijnresten op het waterleven. Samen met bijvoorbeeld gemeenten en organisaties in de zorg nemen we maatregelen aan de bron van de verontreiniging. In sommige gevallen zijn wij afhankelijk van Europees beleid.

Wat willen we bereiken?
Aanpak nieuwe probleemstoffen (CA26)

Om de ernst van de problemen met ‘nieuwe’ stoffen te kunnen duiden, is er meer inzicht nodig in de effecten van deze stoffen op het oppervlaktewater. Met onze monitoringsgegevens en resultaten van onderzoek naar de effecten van medicijnresten op het waterleven dragen we bij aan de kennisontwikkeling op dit gebied. Wij willen de emissie van microverontreinigingen naar het oppervlaktewater zoveel mogelijk terugdringen via maatregelen die aan de bron van de verontreiniging worden genomen. Dit vraagt om een goede samenwerking met partners als gemeenten en zorgsector. In sommige gevallen zijn wij afhankelijk van Europees beleid.

Wat gaan we daarvoor doen?

Ook in 2022 nemen we deel aan het Netwerk Medicijnresten Noord Nederland. Dit brede netwerk zoekt naar oplossingen -van leefstijl tot nieuwe zuiveringstechnieken- om de emissies van medicijnresten naar het oppervlaktewater te verminderen. Ook gaan we in 2022 verder met onderzoek naar de aanwezigheid van Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) zoals onder andere PCB’s en PFAS, in tien geselecteerde zuiveringen.

Prestatie-indicator

Wat willen we bereiken?
Covid 19 bemonstering

Sinds het uitbreken van het coronavirus begin 2020 doen we mee aan een onderzoeksprogramma van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de Unie van Waterschappen. In 2021 hebben we met genoemde partijen een overeenkomst gesloten om dagelijks de influenten van alle zuiveringslocaties te bemonsteren. Dit voor de periode van drie jaar met een optie voor twee extra jaren. Het RIVM haalt dagelijks de genomen watermonsters op en analyseert deze op de aanwezigheid van genetisch materiaal van het Covid-19-virus. De resultaten moeten een beeld geven van de regionale besmettingsgraad van het virus. De resultaten worden opgenomen in het landelijk Corona dashboard.

Wat gaan we daarvoor doen?

Vanaf eind 2021 bemonsteren we alle zuiveringslocaties vier keer per week. Om dit mogelijk te maken is in 2021 op alle zuiveringslocaties nieuwe apparatuur geplaatst. Ook zijn er bij het Laboratorium nieuwe veldmedewerkers aan de slag gegaan voor de uitvoering van de monstername. Voor personeel, apparatuur en uitvoering van de bemonstering ontvangen we via Unie van Waterschappen een rijksbijdrage.

Wat willen we bereiken?
Slibverwerkingsopgave

Na zuivering van afvalwater in rwzi’s blijft slib over. Slib bevat veel stoffen die niet in het oppervlaktewater terecht mogen komen. Daarom wordt het slib uit de zuiveringsinstallaties op de slibontwateringsinstallatie (SOI) in Heerenveen ontwaterd. Vrachtwagens  brengen het ontwaterde slib naar Slibverwerking Noord-Brabant (SNB) in Moerdijk waar ze het verbranden. (de zogenoemde ‘slibeindverwerking’).

De Unie van Waterschappen heeft in 2021 het robuust plan slibeindverwerking vastgesteld. Hierin is op nationaal niveau een strategie bepaald om in calamiteitensituaties gezamenlijk opslagcapaciteit te realiseren voor slib. Elk waterschap draagt jaarlijks bij aan deze voorziening, zo ook Wetterskip Fryslân.
In oktober 2020 heeft het Algemeen Bestuur op basis van een plan van aanpak opdracht gegeven de eerder uitgevoerde slibstrategie te herijken. De herijking is inmiddels uitgevoerd en in september 2021 is hierover besloten. Er ligt een programmatische aanpak, waarbij projectonderdelen zijn losgekoppeld in verschillende fasen. De projectnaam is gewijzigd in “Optimalisatie Slibketen”, met hieronder twee fasen. Fase 1: het realiseren van de noodzakelijke vervangingsinvesteringen op Leeuwarden en Heerenveen en fase 2 de uitvoering van de maatregelen naar aanleiding van de vastgestelde slibstrategiestudie. Voor fase 1 zijn de uitvoeringskredieten door het algemeen bestuur verstrekt. De uitvoering van de renovatie in Leeuwarden is in 2021 gestart, begin 2022 start de nieuwbouw van de SOI in Heerenveen. De slibstrategie wordt stapsgewijs uitgevoerd, waarbij steeds beslismomenten zijn ingebouwd voor het bestuur.

Wat gaan we daarvoor doen?
Project Optimalisatie Slibketen, Fase 1

Voor het project Fase 1 - Nieuwbouw SOI Heerenveen is in 2021 een uitvoeringskrediet beschikbaar gesteld. De aanbesteding hiervoor is voorbereid en is in 2021 opgestart. In 2022 verwachten we stap naar uitvoering te kunnen maken.

Project Optimalisatie Slibketen, Fase 2

Wij streven in de bedrijfsvoering continu naar een bedrijfszekere en duurzame eindverwerking van ons slib. Tot 31 december 2026 ligt er een verwerkingscontract met SNB. In principe dienen we dit contract uit. In 2022 brengen we voorstellen naar het bestuur om richting te geven naar een nieuwe slibeindverwerking na 2026. Het is van groot belang dat er vroegtijdig duidelijkheid is over slibeindverwerking. Zodat we snel op een nieuwe situatie kunnen inspelen en om zekerheid te krijgen over het behalen van onze duurzaamheidsdoelstellingen. We willen dat slibverwerking een significante bijdrage levert aan de duurzaamheidsambities van het waterschap.

We starten met de bouw van een nieuwe slibontwatering in Heerenveen. In Leeuwarden gaan de werkzaamheden aan de sliblijn door, met name de vervanging van de energielijn waarmee biogas wordt omgezet in elektriciteit en warmte. In 2022 leggen we het bestuur een aantal keuzes voor vanuit fase 2 van de slibstrategie, waarmee we voorsorteren op de opvolging van het slibeindverwerkingscontract met SNB tot eind 2026.

Onze klimaatdoelstelling is om de uitstoot van CO2 terug te brengen naar nul in 2030 en energieneutraal te zijn in 2025. De uitstoot van lachgas en methaan wordt geschat op ongeveer 40 procent van onze totale bijdrage aan de klimaatvoetafdruk. Deze gassen komen vrij bij het zuiveringsproces en de slibverwerking. Ook vindt ongeveer 70% van het elektriciteitsverbruik plaats bij de assets van de waterketen. Een groot deel van de duurzaamheidsopgave van Wetterskip Fryslân zal daarom liggen bij de Opgave Waterketen. Met de uitvoering van de slibstrategie verwachten we een grote bijdrage te kunnen leveren in de duurzaamheidsopgave, hetzij in de slibeindverwerking, hetzij in de eigen slibketen.

Wat willen we bereiken?
Klimaatvoetafdruk verkleinen

De klimaatvoetafdruk van de waterketen wordt bepaald door:

• Het energiegebruik van de rwzi’s voor het zuiveringsproces. Dit is circa 70% van het totale elektriciteitsgebruik van Wetterskip Fryslân. Daarom werkt de waterketen al sinds 2008 aan energiebesparing door deelname aan de meerjarenafspraken energie (MJA3).
• De slibketen. De totale uitstoot vanuit de slibketen is een optelsom van de uitstoot op verschillende plekken in onze eigen slibketen én bij de uitbestede eindverwerking van slib. Door naar de hele keten te kijken bij het nemen van maatregelen, kan maximale CO2-reductie worden bereikt. Hiervoor hebben wij in 2021 de slibstrategie vastgesteld. In 2022 zetten we hierin nieuwe voorgestelde stappen.  
• Emissies van methaan en lachgas. Op de rwzi’s komt methaan en lachgas vrij. De monitoring naar methaan en lachgas loopt nog en zetten we door. Op basis van de meetresultaten besluiten we over maatregelen en stellen we een plan op hoe de uitstoot van methaan en lachgas kan worden beperkt.
• De instandhouding van onze assets, waaronder de assets van de waterketen, speelt een belangrijke rol in klimaatmitigatie. De materialen die in de assets worden gebruikt en de werkzaamheden op de bouwplaats (opbouw, renovatie en sloop) zorgen samen voor ongeveer de helft van de CO2-uitstoot van Wetterkip Fryslân. Hoe we onze assets ontwerpen, onderhouden en bouwen heeft dus veel impact op klimaatmitigatie.

Wat gaan we daarvoor doen?

Als vervolg op de MJA3-maatregel, stellen we in  2022 een energiebesparingsplan op voor de opgave waterketen. Zo krijgen we inzicht in hoe we efficiënter met energie om kunnen gaan.
Ook blijven we in 2022  we lachgas en methaan monitoren en stellen we een plan van aanpak op om de emissies vanuit de waterketen en slibketen per saldo naar nul te brengen in 2030. De bestuurlijke afweging welke mix van maatregelen daarvoor genomen gaat worden, gebeurt op basis van CO2-beprijzing.

Prestatie-indicator

Wat willen we bereiken?
Beperken van de gevolgen van klimaatverandering

Het zuiveren van afvalwater zorgt direct en indirect voor een grote bijdrage aan de klimaatvoetafdruk van onze organisatie. Wij willen in 2025 honderd procent van onze energiebehoefte duurzaam opwekken en in 2030 klimaatneutraal zijn. Vanuit de waterketen dragen we hieraan bij.  

Project zonnepanelen op RWZI’s
Door het plaatsen van zonnepanelen op een groot aantal rwzi wekken we nu 17 procent van onze jaarlijkse energiebehoefte duurzaam op. Zo verminderen we de fossiele CO2-emissie.

Wat gaan we daarvoor doen?

In 2020 hebben we in de eerste fase, dertien zuiveringen voorzien van zonnepanelen. In 2021 hebben we naar meer kansrijke ontwikkelingen rond de rwzi’s gekeken (ook op daken, afdekkingen, klein percelen) en naar mogelijkheden voor zonnepanelen op andere terreinen van Wetterskip Fryslân. De gereserveerde middelen voor de tweede fase van het project Zonnepanelen op rwzi’s worden niet in zijn geheel aangesproken en zijn in deze begroting ondergebracht in een pakket ‘energiemaatregelen’, zodat deze gelden kunnen worden ingezet waar het de grootste toegevoegde waarde heeft. Dit kan ook buiten de waterketen zijn.

Prestatie-indicator

Wat willen we bereiken?
Maatregelen Klimaatadaptatie door waterketen

Het Rijk heeft in het Deltaprogramma Ruimtelijk Adaptatie 13 vitale en kwetsbare functies benoemd. Hierbij gaat het niet alleen om de risico's bij overstroming, maar ook de risico's als gevolg van wateroverlast, droogte en hitte. Waterschappen zijn daarbij verantwoordelijk voor de twee kwetsbare functies:

1. Keren en beheren van oppervlaktewater
2. De waterketen, met rioolgemalen, persleidingen en zuiveringsinstallaties

Wat gaan we daarvoor doen?

De werkgroep ruimtelijke adaptatie van het Regionaal Bestuurlijk Overleg Noord (RBO Noord) voert in 2022 een stresstest uit van vitale en kwetsbare functies (V&K). Op basis van deze stresstest kunnen afzonderlijke partijen maatregelen treffen om het risico op uitval van functies door weersextremen te minimaliseren.

Wat willen we bereiken?
Waterakkoorden
Thema: klimaatadaptatie

Met het wegvallen van de verplichting voor gemeenten voor het opstellen van gemeentelijk rioleringsplannen (en in het verlengde hiervan basisrioleringsplannen) hebben wij niet altijd goed zicht op de uitbreidingen en aanpassingen in het gemeentelijk rioleringsstelsel en daarmee de omvang van de afnameverplichting van het Wetterskip voor het gemeentelijk afvalwater. Dit vraagt om een betere en structurele afstemming. Ook zijn er kansen om het stedelijk watersysteem (afvalwater, oppervlaktewater, grondwater) meer integraal te beschouwen en verder te optimaliseren. We kijken hierbij naar de meerwaarde van de vorming van waterteams (beleidsteams) per (cluster) van gemeente(n).
Ook in de waterketen kunnen we bijdragen aan het zoveel mogelijk voorkomen van de negatieve gevolgen van klimaatverandering. Minder regen in het riool opvangen is een eerdergenoemde maatregel. Er liggen kansen om het stedelijk watersysteem te verbeteren. Hiermee bedoelen we de berging, aan- en afvoer functie maar ook de verbetering van de waterkwaliteit. Daarnaast kunnen deze maatregelen een gunstig effect hebben op het verminderen van hittestress in bebouwd gebied, het versterken van de ruimtelijke kwaliteit en daarmee de leefbaarheid in het algemeen. Afspraken met gemeenten leggen we als er sprake is van meerwaarde vast in waterakkoorden.

Wat gaan we daarvoor doen?

In 2022 willen we een waterakkoord sluiten met de gemeente Leeuwarden. Het akkoord heeft een breed karakter, als paraplu voor verschillende afspraken op het gebied van klimaat en de transport- en zuiveringsopgave.

Prestatie-indicator

Wat willen we bereiken?
Terugwinnen van grondstoffen (CA27)

Waterschappen beschouwen het afvalwater steeds meer als een bron van duurzame energie en grondstoffen in plaats van als afval. Het ‘verwaarden’ van reststromen speelt een steeds belangrijker rol in de overgang naar een circulaire economie.
Wij blijven ons de komende jaren inzetten op het ontwikkelen en het gebruik van hernieuwde grondstoffen en ‘biobased’ producten. Binnen de netwerkorganisatie energie- en grondstoffenfabriek (EFGF) onderzoeken we samen met andere waterschappen de mogelijkheden om grondstoffen terug te winnen. Samen met de markt zetten we stappen in de doorontwikkeling van producten voor hergebruik. De landelijk ‘koplopersgroepen’ van waterschappen sluiten ketens voor verschillende grondstoffen en zorgen zo voor een versnelling.

Bioplastics en Cellulose

We richten ons de komende jaren op het terugwinnen van bioplastics (PHA) uit afvalwater. Hiervoor hebben we ons aangesloten bij deze landelijke koplopersgroep. In 2021 is gestart met de bouw van een demonstratie-installatie bij HVC in Dordrecht. De uitvoering ligt bij de projectgroep PHA2USE. In maart 2022 is de installatie operationeel. Wij hebben hiervoor € 500.000 gereserveerd. In het innovatiebudget is de komende jaren rekening gehouden met deze uitgave.

Voor het terugwinnen van cellulose hebben we onderzoeken gedaan naar de mogelijkheden om een zeefinstallatie te plaatsen op één van onze rioolwaterzuiveringen te plaatsen. Tot dit moment heeft dit nog niet geleid tot kansen. Onze betrokkenheid bij de kopgroep beperkt zich tot agendalid.

Fosfaat

Sinds 2017 gaat ons zuiveringsslib naar eindverwerker SNB in Moerdijk. In 2021 is het contract met vijf jaar verlengd. Slib of producten uit slib en afvalwater verwachten we in de toekomst elders nuttig te kunnen toepassen. SNB werkt samen met ICL in Amsterdam om het fosfaat vergaand terug te winnen uit de verbrandingsassen. Als dit succesvol verloopt kan tot 90% van het fosfaat uit het Friese slib worden teruggewonnen. In het pilottraject ‘Waterschoon in Sneek’ Winnen we al fosfaat als struviet terug.

Wat gaan we ervoor doen?

In 2022 nemen we met onze samenwerkingspartners de installatie voor PHA-productie in bedrijf. Ook zullen we dan de eerste badges met product hebben geproduceerd. Daarmee kunnen we potentiële afnemers interesseren.

Prestatie-indicator

Met name de twee innovatiethema’s "Duurzaamheid en Kringlopen" en "Optimalisatie zuiveringen" zijn belangrijk voor de waterketen. In de afgelopen jaren is van het innovatiebudget gebruik gemaakt om innovaties in de waterketen een stap verder te brengen.

Wat willen we bereiken?
Demosite Leeuwarden

De Demosite van onze rwzi in Leeuwarden leent zich uitstekend om de link te maken tussen innovatie en educatie. Veel studenten watertechnologie van de Watercampus in Leeuwarden hebben een stage afgerond bij de bedrijven die onderzoek hebben gedaan op de demosite. Om de demosite nog meer in te kunnen zetten als opleidingslocatie voor studenten, hebben we in 2021 onderzocht of er een grotere rol mogelijk is voor het Centre of Expertise Watertechnology (CEW). De demosite is echter aan een opknapbeurt toe. Als er voldoende gezamenlijke draagkracht is om door te gaan, wordt in 2022 een voorstel aan het bestuur voorgelegd om de demosite te renoveren.

Waterschoon Sneek

Wetterskip Fryslân, Elkien, STOWA, gemeente Súdwest-Fryslân en DeSaH bv hebben gezamenlijk een duurzaam en innovatief waterzuiveringssysteem aangelegd in de wijk Noorderhoek in Sneek.
Het afvalwater van 232 nieuwbouwwoningen wordt aan de bron gescheiden ingezameld en schoongemaakt in een kleine zuiveringsinstallatie in de wijk. Het project Waterschoon loopt al sinds 201o.
Het project laat zien dat het scheiden van grijs- en zwartwater door vacuümriolering, directe vergisting van het geconcentreerde zwartwater en het terugwinnen van fosfaat goed mogelijk is.  Eind 2023 loopt het samenwerkingscontract met onze partners af. Deze partners willen ook na 2023 het onderzoek voortzetten. Omdat het nodig is om onderdelen van de zuiveringsinstallatie te vernieuwen, ligt er een kans om ook stikstof terug te winnen en water te produceren voor hergebruik. Wij hebben in 2021 besloten om in 2022 hiervoor geen middelen vrij te maken. Wel blijven we de ontwikkelingen volgen, zodat het bestuur in 2022 een beslissing kan nemen over verlenging of beëindiging van de samenwerking.

Wat gaan we ervoor doen?

We nemen in 2022 een besluit hoe we de demosite in de daaropvolgende jaren gaan inzetten. Een mogelijkheid/kans is om deze site samen met partners nog meer van nut te maken. Het weer bij de tijd brengen van de site is hier onderdeel van.