Deelsystemen

Wat willen we bereiken?
Uitwerking veenweidevisie(CA15 en CA16)
Thema klimaatadaptatie, participatie

Met de Friese veenweideaanpak willen we de uitstoot van broeikasgassen beperken. Ook het beperken van de negatieve gevolgen van de bodemdaling door veenoxidatie en het aanpassen van het watersysteem aan klimaatverandering, zijn belangrijke doelen van deze gezamenlijke integrale aanpak. Met deze aanpak dragen we bij aan het terugdringen van CO2 in de veenweidegebieden zoals dat in het landelijke klimaatakkoord is afgesproken.

Wat gaan we daarvoor doen?

In 2021 is de ambitie voor de veenweidegebieden bepaald in het Veenweideprogramma 2021-2030. In 2022 vindt, Op basis van de landelijk vast te stellen verdeling van de opgave om in de veenweidegebieden 1 megaton CO2 equivalenten te verminderen en de daarbij horende monitoringssystematiek, een eerste herijking van dit programma plaats. Zo kijken we of de veengebieden met een veenpakket dunner dan 80 cm (inclusief moerige gronden) en de veengebieden met een dik kleidek (dikker dan 40 cm) ook een bijdrage moeten leveren aan de taakstelling die is afgesproken in het klimaatakkoord. Ook leggen we een aanpak voor de funderingsproblematiek in het veenweidegebied voor aan het algemeen bestuur, Provinciale Staten en de betrokken gemeenteraden.

Naast deze herijking gaan we in 2022 door met de uitvoering van het Veenweideprogramma 2021-2030. In twee ontwikkelgebieden (Hegewarren en Aldeboarn de Deelen) ronden we het gebiedsplan af. In de overige vier gebieden werken we samen met betrokkenen de gebiedsplannen verder uit.
De aanpak in het veenweidegebied vraagt om de nodige aanpassingen, zowel in het waterbeheer maar ook in de landbouw. In 2022 doen we met diverse proeven, pilots en onderzoeken ervaring op met deze veranderingen.

Prestatie indicator

• Herijking veenweideprogramma 2021-2030 (incl. aanpak funderingen)
• 6 gebiedsprocessen actief om doelstellingen veenweideprogramma te realiseren
• Gebiedsplan Aldeboarn de Deelen afgerond
• Gebiedsplan Hege Warren afgerond
• Uitvoering innovatieve pilots op basis van veenweideprogramma 21020-2130

Wat willen we bereiken?
Programma stedelijk water
Thema participatie, klimaatadaptatie

Het programma stedelijk water is een brede samenwerking tussen Wetterskip Fryslân, de Friese gemeenten en provincie Fryslân in het stedelijk gebied. De integrale thema’s rond klimaat, waterkwaliteit, beheer- en onderhoud en data op orde komen hier samen. Het programma is erop gericht om de samenwerkingsovereenkomst en het bijhorende addendum tot uitvoering te brengen. Dit alles in het licht van nieuwe ontwikkelingen rond klimaatadaptatie, zoals hittestress, extreme wateroverlast en verdroging.

Wat gaan we daarvoor doen?

In 2022 stellen we samen met de gemeenten een nieuwe regeling op voor de wateren buiten de hoofd- en secundaire watergangen. Ook zetten we de implementatie van het proces stedelijk water voort. Daarnaast gaan we door met het wegwerken van achterstallig onderhoud, het opstellen van beheer- onderhoudsplannen en de data op orde.

Prestatie indicator

• Opstellen nieuwe regeling buiten hoofd- en secundaire wateren
• Implementatie proces stedelijk water
• Wegwerken achterstallig onderhoud

Wat willen we bereiken?
Maatregelen verbeteren doelrealisatie (CA11)
Thema participatie, klimaatadaptatie

Voor de gebruikersfunctie landbouw is afgesproken dat we voldaan aan een gemiddelde doelrealisatie van minimaal 70%. In de watergebiedsplannen is per deelgebied vastgelegd welke maatregelen daarvoor nodig zijn. Daarvoor is draagvlak nodig. Er kan namelijk sprake zijn conflicterende of juist elkaar versterkende belangen. In gebiedsprocessen brengen we belangen bij elkaar en bereiden we samen met de gebruikers van het gebied maatregelen voor.

Wat gaan we daarvoor doen?

Vanuit lopende gebiedsprocessen bereiden we maatregelen voor die bijdragen aan een gemiddelde van minimaal 70%-doelrealisatie. Klimaatadaptatie is onderdeel van gesprek tijdens de planvorming en de gebiedsprocessen.

Prestatie-indicator

De prestatie-indicatoren zijn gemiddelden. De realisatie fluctueert per jaar en hangt af van de oplevering van concrete projecten.
Voor de realisatie van de opgaven is geen einddatum afgesproken. Het totale landbouwareaal is 259.432 ha.

Wat willen we bereiken?
Peilbesluiten (CA11)

De waterpeilen in het beheergebied zijn vastgelegd in peilbesluiten. Als de watergebiedsplannen klaar zijn, leggen we de actuele peilen vast in revisiepeilbesluiten. Peilafwijkingen die in de afgelopen jaren met een watervergunning zijn toegestaan, nemen we hierin mee. De revisiepeilbesluiten vormen de basis voor toekomstige partiële herzieningen, zoals vanuit de Watergebiedsplannen.  
De uitvoering van de revisiepeilbesluiten is de afgelopen jaren vertraagd vanwege een interpretatieverschil met de provincie over het vervallen van de peilbesluitplicht in vrij afstromende gebieden. Hierover zijn in 2021 eenduidige afspraken gemaakt.  

Wat gaan we daarvoor doen?

Prestatie-indicator

Wat willen we bereiken?
Programma actieve kunstwerken (CA11)
Thema klimaatmitigatie

We werken doorlopende aan het programma actieve kunstwerken. Doel is om het bestaande areaal actieve kunstwerken in een goede staat te krijgen en te houden. Dit doen we volgens een vaste werkwijze.  Daarbij houden we rekening met beschikbare budgetten en (personele) capaciteiten. De komende jaren ligt de focus op het gebied de Greidhoeke.

In de projectfase passen we de methodiek van duurzaam GWW toe. Zo maken we duurzaamheid tot een integraal onderdeel in het ontwerp. Daarnaast werken we binnen assetmanagement aan standaardisatie waarbij we duurzaamheid, kosten en levensduur tegen elkaar afwegen.

Wat gaan we daarvoor doen?

De Greidhoeke ligt grofweg tussen de steden Leeuwarden, Franeker, Bolsward en Sneek. In het gebied staan 191 gemalen. Dit is 20% van het totale areaal. De gemalen komen voor een groot gedeelte uit de jaren ‘80 en ‘90. In 2030 zijn alle (geautomatiseerde) assets in de Greidhoeke onderzocht en waar nodig gereviseerd of vernieuwd.

Prestatie indicator

• Investeringsplanning gereed voor 2023

Wat willen we bereiken?
Beheerplan waterlopen (CA11 en CA41)
Thema participatie, digitalisering en biodiversiteit

In het beheerplan waterlopen staan de werkzaamheden die nodig zijn voor instandhouding van de waterlopen. Het gaat om:

• Het uitvoeren van ‘klein en groot onderhoud’ van hoofdwateren in landelijk gebied. Denk aan maaien en hekkelen, baggeren en onderhoud beschoeiingen en waar mogelijk inzaaien kruidenrijk mengsel om de biodiversiteit te vergroten.
• Toezicht op schouwwateren en actieve communicatie over natuurvriendelijk schonen.
• Het onderhoud van passieve kunstwerken, zoals dammen, duikers en sifons.
• Het maken van afspraken met grondeigenaren over het zelf onderhouden van watergangen (‘Right to Challenge’)
• Het bestrijden van exoten volgens het plan van aanpak plaagsoorten. Denk aan de grote waternavel, rivierkreeften en reuzebereklauw.

Wat gaan we daarvoor doen?

In 2022 herzien we het proces van de schouw en voeren we de nieuwe werkwijze in. Daarbij gaan we werken met drones. We baggeren jaarlijks drie clusters op leggerprofiel. Zo voeren we in een cyclus van negen jaar het regulier baggeren uit. In 2022 ronden we het opstellen van het proces passieve kunstwerken af. Ook werken we aan een beslisboom voor het herstellen van de oevers waar particulieren eigenaar van zijn. Zo kunnen we de juiste afweging te kunnen maken over het vergoeden van het herstellen van een oever. In 2022 willen we met 15 groepen eigenaren afspraken hebben gemaakt over het zelf onderhouden van de watergangen. In 2022 werken we het plan van aanpak exotenbestrijding uit.

Prestatie-indicator

• Afronden implementatie schouwproces  
• Regulier baggeren
• Afronden opstellen proces passieve kunstwerken
• Opstellen beslisboom oevers
• Met 15 groepen eigenaren afspraken over zelf onderhouden watergangen
• Bestrijding grote waternavel en reuzebereklauw volgens plan van aanpak

Wat willen we bereiken?
Peilbeheer
Thema participatie

In het beheergebied van Wetterskip Fryslân bevinden zich circa 8.000 peilgebieden. Deze peilgebieden zijn vastgesteld en vastgelegd in de peilbesluitenkaart. De rayonbeheerder beheert deze peilen door middel van het gebruik van onze assets (stuwen, inlaten, gemalen, waterlopen, waterkeringen). Bij iedere asset stellen we het peil in uit het geldende peilbesluit. Dat staat vermeld op de peilbesluitenkaart. Aan de hand van de peilschalen en software voor het bedienen van assets controleren we of het juiste peil is ingesteld.
Het beheren van de peilen is een continu proces waar rayonbeheerders, afhankelijk van de weersomstandigheden, een groot deel van hun beschikbare tijd mee bezig zijn. Daarnaast komen er meldingen binnen van te hoge of te lage waterstanden afhankelijk van de actuele weersomstandigheden. De rayonbeheerder reageert hierop door controle van het peil en eventueel het nemen van extra maatregelen.

Wat gaan we daarvoor doen?

We stellen de peilen zodanig in dat we voldoen aan de peilbesluitenkaart. Hierbij anticiperen we op het aantal meldingen door ingelanden en op de weersomstandigheden.

Prestatie-indicator

• Het afhandelen van het aantal meldingen
• Instellen van peilen aan de hand van peilbesluiten kaart

Wat willen we bereiken?
Wet natuurbescherming
Thema biodiversiteit

Bij de buitenwerkzaamheden door het waterschap zelf of door aannemers in opdracht van het waterschap moeten we rekening houden met de gedragscode en de Wet natuurbescherming. In de meeste gevallen gebeurt dat nu al, maar nog niet in alle gevallen. In 2022 informeren we betrokkenen over het voldoen aan de gedragscode en de Wet Natuurbescherming. Het is wenselijk om altijd te voldoen aan de Wet natuurbescherming omdat het waterschap zich als overheid altijd aan wet- en regelgeving moet houden. Bovendien heeft het waterschap het achterliggende gedachtegoed van de Wet natuurbescherming - biodiversiteit en het behoud van beschermde soorten - als beleidsdoel.

Wat gaan we daarvoor doen?

In 2022 vindt de instructie plaats over het voldoen aan gedragscode en de Wet natuurbescherming waardoor nul overtredingen optreden.

Prestatie-indicator

• Collega’s van relevante vakgroepen en aannemers zijn geïnformeerd en geïnstrueerd over wetgeving

Wat willen we bereiken?
Energiebesparingsplan
Thema klimaatmitigatie

Voor het beheer en onderhoud van de deelsystemen is energie nodig (elektriciteit en brandstoffen). In 2022 inventariseren we het energieverbruik binnen deelsystemen. In 2023 willen we tot een plan komen om dit gebruik van energie te kunnen

Wat gaan we daarvoor doen?

In 2022 inventariseren we het energieverbruik binnen deelsystemen. In 2023 willen we komen tot een energiebesparingsplan op voor de opgave deelsystemen. Dit plan is de basis voor alle gebiedsprocessen en investeringsprojecten in de deelsystemen De keuzes die we in de grote projecten maken zijn bepalend voor hoe duurzaam het operationeel beheer kan zijn in de onderhoudsfase. Een ‘energielabelkaart’ voor de deelsystemen helpt ons om efficiënter met energie om te kunnen gaan. We starten in 2022 met het inventariseren van het energieverbruik binnen deelsystemen. Hiermee willen we inzicht krijgen in de knoppen waaraan we kunnen draaien om efficiënter met energie om te gaan.

Prestatie-indicator

Wat willen we bereiken?
Waterkwaliteit KRW-waterlichamen (CA15, CA20, CA21 en CA24)

Thema biodiversiteit
De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) verplicht lidstaten stroomgebiedbeheerplannen (SGBP-en) vast te stellen. De doelen en maatregelen voor de KRW-waterlichamen (de grote wateren) zijn opgenomen in de Nederlandse plannen. Wetterskip Fryslân valt onder het stroomgebied van de Rijn. Om de zes jaar vindt herziening van de plannen plaats.

In 2021 is voor de periode 2022-2027 een nieuwe KRW beslisnota voor het derde stroomgebiedbeheerplan (SGBP3) vastgesteld. Vanaf 2021 pakken we de KRW-werkzaamheden aan via een KRW-programma 2021-2027. Vanuit dit programma wordt een SGBP3 uitvoeringsplan opgesteld dat in 2022 (zomer) wordt opgeleverd. Dit uitvoeringsplan bevat de programmering van de in de KRW beslisnota 2022-2027 voorgenomen maatregelen.  
In 2022 werken we ook aan de uitvoering van de KRW-maatregelen die vastgesteld zijn voor de derde stroomgebiedbeheerplan en de KRW-factsheets per waterlichaam.

Wat gaan we daarvoor doen?

In 2022 hebben we circa 10 km aan beken natuurvriendelijk ingericht. Verder verbreden we circa 2,6 kilometer van de KRW-hoofdwatergangen en circa 4 kilometer van de overige hoofdwatergangen. Ook heffen we 6 vismigratieknelpunten op (in boezem en deelsysteem).

Prestatie-indicator

*Totaal houdt in dat prestaties in verschillende KRW-waterlichamen samengevoegd zijn tot één categorie: voor de resultaatsverplichting kunnen de onderlinge prestaties per waterlichaam niet met elkaar verrekend worden.
** Vanaf 2022 is het SGBP3 van toepassing met nieuwe maatregelen. Zodra het SGBP3 is vastgesteld worden deze maatregelen geprogrammeerd. Daarom is vanaf 2023 soms geen prestatie ingevuld.
*** De aanleg van vispassages is met name afhankelijk van de planning van de renovatie en/of nieuwbouw van de gemalen

Wat willen we bereiken?
Waterkwaliteitsdoelen niet-KRW wateren
Thema biodiversiteit

Ongeveer de helft van het water in ons beheergebied behoort niet tot de KRW-waterlichamen ('niet KRW-wateren'). Voor alle wateren die niet behoren tot de KRW-waterlichamen, is na inwerkingtreding van de KRW-implementatie geen duidelijke bescherming middels normen en doelen.. Met de provincie Fryslân hebben we afgesproken om ons met de bescherming van deze wateren te richten op drie categorieën: 1) wateren in landelijk gebied, 2) wateren in natuurgebied en 3) wateren in bebouwd gebied. Elk van deze categorieën heeft een eigen aanpak. Daarmee gaan we de komende jaren samen met de provincie Fryslân aan de slag.

Wat gaan we daarvoor doen?

In 2022 hebben we samen met de Friese gemeenten en de provincie Fryslân een methodiek ontwikkeld voor het beschermen en verbeteren van wateren in de bebouwde omgeving. We gaan deze de komende jaren, gemeente voor gemeente, gezamenlijk uitwerken. We koppelen dit werk aan het opstellen van zogenoemde beheer- en onderhoudsplannen binnen het programma stedelijk water. Hierin leggen we ook de afspraken over waterkwantiteitsbeheer vast.

Prestatie-indicator

• Met in eerste instantie vijf gemeenten doelen en maatregelen opgesteld

Wat willen we bereiken?
Actualisatie en realisatie wateroverlastbeleid (CA8)
Thema klimaatadaptatie, participatie

In het veiligheidsplan-II uit 2014 staan maatregelen om wateroverlast nu en in de toekomst te voorkomen. Dit plan hebben we in 2018 geëvalueerd. Diverse ontwikkelingen die in de evaluatie zijn benoemd (zoals de visie Toekomst bestendig waterbeheer) vragen in 2022 om actualisatie van het wateroverlastbeleid voor de deelsystemen. Voor de uitvoering van maatregelen is 2022 een overgangsjaar. Conform het huidige beleid voeren we in 2022 nog de maatregelen uit die in de vergevorderde plannen van de watergebiedsplannen zijn opgenomen.

Wat gaan we daarvoor doen?

In 2022 toetsen we de deelsystemen op de kans op wateroverlast en actualiseren we het wateroverlastbeleid. Ook bepalen we welke actuele en toekomstige opgaven er zijn voor de waterberging in de deelsystemen. In het Veenweideprogramma 2021-2030 is een opgave van 500 hectare ingeschat om het verlies aan bergingscapaciteit door peilverhoging te compenseren. Deze opgave zullen we in de toetsing actualiseren.

In 2022 realiseren we de waterberging in overleg met de streek. De realisatie kan daarbij afwijken van de opgave die in de watergebiedsplannen is bepaald. In situaties waarin de doelmatigheid in het geding is of we geen grond kunnen verkrijgen, passen we de norm aan en kunnen we geen of minder waterberging realiseren. Waar mogelijk dienen we een subsidieaanvraag in voor de Impulsregeling klimaatadaptatie.

Prestatie-indicator

• De jaarlijkse prestatie indicatoren van 2023 t/m 2026 zijn gemiddelden over deze periode en zijn gebaseerd op de toetsing in de watergebiedsplannen. De realisatie fluctueert per jaar en hangt af van de oplevering van concrete projecten en vrijwillige medewerking van ingelanden.

Wat willen we bereiken?
Duurzaam beheer zoet water deelsystemen
Thema klimaatadaptatie, participatie

Om verdroging van natuurgebieden tegen te gaan, nemen we in overleg met de streek maatregelen. Dat doen we binnen het programma zoet water in projecten die we mede uitvoeren in het kader van de Regio Deal Zuidoost en de lopende gebiedsprocessen van beekdal Linde, Dulf Mersken, Murk-Wrâns, Graverijpolder en Harich-Elahuizen. De gebiedsprocessen van Oldelamer Nijlamer en de Jordaan zijn recent afgerond waarbij de uitvoeringsmaatregelen voor verdrogingsbestrijding zijn bepaald. In 2022 vindt voorbereiding op en uitvoering van maatregelen plaats.

Wat gaan we daarvoor doen?

Vanuit lopende gebiedsprocessen bereiden we maatregelen voor die bijdragen aan de doelrealisatie natuur. Bijbehorende prestaties zijn opgenomen in onderstaande tabel.

Prestatie-indicator

• De prestatie indicatoren zijn gemiddelden. De realisatie fluctueert per jaar en hangt af van de oplevering van concrete projecten.
• Voor realisatie van de opgaven is geen einddatum afgesproken. Het totaal natuurareaal is 42.197 ha